کتاب مفهوم قانون اثر هربرت هارت

به جرئت می‏‌توان گفت کتاب مفهوم قانون مهم‏‌ترین اثر، در زمینه فلسفه حقوق به زبان انگلیسی، در سده بیستم بوده است. این کتاب، چند سال پس از انتشار، فهم فلسفه حقوق و شیوه تدریس آن را در دنیای انگلیسی و غیرانگلیسی زبان دگرگون ساخت. این تأثیر شگرف موجب شد که درباره کتاب و آموزه‏‌هایش مطالب بسیاری، نه‏ تنها در زمینه نظریه حقوقی بلکه همچنین در حوزه فلسفه اخلاق و فلسفه سیاسی، منتشر شوند. در نیم سده گذشته، نظریه حقوقی پروفسور هارت به کانون توجه در فلسفه حقوق تبدیل شده است. پس از انتشار این اثر، نظریات جدی‏ای که در مراکز مهم آموزشی و پژوهشی حقوق، در سطح جهان، مطرح شده‏‌اند، صرفاً گامی در جهت بهبود یا نقد نظریه اثبات‏‌گرایی هارت بوده‌‏اند. در این کتاب، پس از نقد نظریه فرمان، قانون به‏‌مثابه اتحاد قواعد اولی و ثانوی معرفی می‏‌شود. اما این قواعد بافتی باز دارند و، از این رو، «تقنین قضایی» بهای تنظیم قاعده‌‏مند حیات اجتماعی توصیف می‌شود. برداشت قاعده‏‌مند از قانون در مقابل دو گرایش افراطیِ نظری، یعنی شکل‏‌گرایی و قاعده‏‌شکاکی، قرار دارد که باید شرح داده و نقد شوند. پروفسور هارت، پس از این شرح و نقد، به بحث از نسبت میان قانون، از یک سو، و اخلاق و عدالت، از سوی دیگر می‏‌پردازد و، باریک‌‏بینانه، نکته‏‌هایی ژرف در این خصوص پیش می‏‌نهد. نشان‏‌دادن خلط میان دو نوع قانون طبیعی، و نیز ترسیم محتوای حداقلی حقوق طبیعی، که در حقیقت محدودیت‏‌های طبیعی همه نظام‏‌های هنجاری‌‏اند، نمایانگر موضع نظری او در برابر حقوق طبیعی هستند. هارت در فصل آخر کتاب، از حقوق بین‏‌الملل به‏‌مثابه مصداقی خاص از نظام حقوقی دفاع می‏‌کند.