کتاب خلاصه الاخبار فی بیان احوال الاخیار اثر میر هاشم محدث انتشارات مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی

کتاب خلاصة‌الاخبار فی بیان احوال الاخیار یکی از تواریخ عمومی مهمی است که در عهد تیموریان تألیف شده است. این کتاب تاریخ از ابتدای آفرینش تا سال 905 هجری قمری است. مؤلف این کتاب غیاث‌الدین بن همام‌الدین مشهور به خواندمیر است نوۀ دختری میرخواند. مؤلف طبق تصریح خودش چون کتاب روضة‌الصفای جدش را عظیم و بزرگ دانسته برای استفادۀ بیشتر، آن کتاب را خلاصه کرده خلاصة‌الاخبار نامیده و بیست‌وسه سال بعد دوباره با استفاده از همان روضة‌الصفا و منابع دیگر حبیب‌السیر را خلق کرده. بنابراین این سه کتاب مانند سه ضلعی هستند که مثلث منابع تاریخ ایران را تشکیل می‌دهند. هر سه کتاب شخصیت حقیقی و حقوقی خاص خود را دارند. مطالبی در هر کدام از این سه کتاب هست که در آن دو تای دیگر نیست. خواندمیر نام‌آورتر از آن است که احتیاج به معرفی داشته باشد. حدود سال 880 هجری قمری در خاندانی شیرازی در هرات به دنیا آمد و در سال 942 در هندوستان درگذشت و بنابر خواستۀ خودش در مزار خواجه نظام‌الدین اولیا نزدیک آرامگاه امیرخسرو دهلوی دفن شد. او در عرض این مدت توانست آثار مهمی از خود به یادگار بگذارد که عبارتند از: مآثرالملوک، خلاصة‌الاخبار، حبیب‌السیر فی اخبار افراد البشر، منتخب تاریخ وصاف، قانون همایونی، همایون‌نامه، مکارم‌الاخلاق، و دستورالوزراء. چون چاپ سنگی روضة‌الصفا مقدمه‌ای ندارد که به منابع تألیف آن کتاب اشاره کرده باشد و در چاپ حروفی جدید هم که به همت دوست عزیزم جناب آقای جمشید کیان‌فر منتشر شده فهرست منابع روضة‌الصفا از قلم افتاده بنابراین بر من پوشیده است که منابع مورد استفادۀ خواندمیر در خلاصة‌الاخبار همان مراجع هستند که جدشان در روضة‌الصفا استفاده کرده یا افزون بر آنها به کتابها و اسناد جدیدتری هم ارجاع داده است بنابراین، حقیر تمام کتابهائی را که نامشان یا نام مؤلفشان در خلاصة‌الاخبار آمده می‌آورم:   روضة‌الصفا: 69 بار تاریخ جعفری: 15 بار تاریخ بناکتی: 16 بار تاریخ گزیده: 40 بار کامل‌التواریخ: دو بار تاریخ ابوحنیفۀ دینوری: یک بار ابن اثیر: یک بار تاریخ حافظ ابرو: 21 بار دیوان النسب: یک بار حمزة بن حسن اصفهانی: 11 بار محمد بن جریر طبری: 5 بار تاریخ ابن جوزی: یک بار نظام‌التواریخ: 6 بار وصایای خواجه نظام‌الملک: یک بار عجایب‌الاخبار:  یک بار مآثرالملوک: 4 بار اخبارالزمان: یک بار ....