کتاب قهوه و قهوه‌خانه در ایران و شصت گفتار دیگر اثر سیدعلی آل‌داود انتشارات مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی 2 جلدی

از چند دهۀ پیش تا کنون رسمی متداول شده که مؤلفان و نویسندگان مجموعۀ مقالات و نوشته‌های خود در نشریات را گردآورده و به‌گونۀ یک کتاب مستقل انتشار می‌دهند. شیوه‌ای مقبول که فواید بسیار دارد از جمله آنکه از پراکندگی نوشته‌ها جلوگیری کرده و همۀ آنها را به صورت اثری مضبوط و یکجا به جویندگان عرضه می‌دارد. نویسنده این سطور نیز حدود پانزده سال پیش نخستین مجموعۀ مقالات منتشرۀ خود در مجلات و مجموعه‌های مختلف را که از سال 1350 به بعد انتشار یافته بود در یک مجلد تحت عنوان «هفت‌ اقلیم کتاب» توسط انتشارات امیرکبیر منتشر کرد. سپس چند سال بعد دومین مجموعه را با عنوان «هفت شهر کتاب» به نفقۀ همان ناشر عرضه داشت. اینک با گذشت چند سال ضروری دید که دسته‌ای دیگر از نوشته‌ها و مقالات و یادداشت‌های خود را که در سال‌های اخیر نگاشته گرد آورد. مقالات این مجلد حاوی دسته‌ای از عناوین است که سال‌ها پیش برای دانشنامۀ ایرانیکا نوشته‌ام و همۀ آنها مقبول طبع سخت‌گیر روان‌شاد دکتر احسان یارشاطر قرار گرفته و در مجلدات گوناگون آن دانشنامه به چاپ رسیده است. بقیۀ مندرجات این دفتر مقالات یا رساله‌های کوتاهی است که در نامۀ فرهنگستان، نامۀ بهارستان، پیام بهارستان، گزارش میراث، ایرانشهر امروز و برخی جشن‌نامه‌ها و یادنامه‌ها درج گردیده و انتشار یافته است. این‌ها همه پراکنده بودند و گاه به آسانی دستیاب نمی‌شدند، حتی خود من نیز برای یافتن برخی، باید مدت‌ها صرف وقت می‌کردم. باری آنچه در این مجموعه فراهم آمده مشتمل بر 6 بخش است و علی‌رغم آنکه در عنوان کتاب اشاره به شصت گفتار شده کل کتاب شامل 87 مقاله و یادداشت و رساله در شش بخش زیر است: بخش اول: قهوه و قهوه‌خانه در ایران، عنوان کتاب را نیز از نام این بخش اقتباس کرده‌ام. این بخش حاوی چهار مقاله است: دو مقالۀ نخستین یعنی قهوه و قهوه‌خانه نخستین‌بار در ایرانیکا به چاپ رسیده اما متن فارسی و یادداشت‌های مفصل آن بار اول است که در این مجموعه انتشار می‌یابد. مقالۀ سوم یعنی تنباکو در ادب فارسی در نشریۀ نامۀ پارسی به چاپ رسیده اما در آن تجدیدنظر کرده و مطالبی به آن افزوده‌ام. مقالۀ قلیان و یادداشت‌های آن در سال‌های اخیر نوشته شده و نخستین‌بار است که مجال انتشار می‌یابد....