کتاب مثنوی و مردم اثر محمد جعفری قنواتی و سید احمد وکیلیان انتشارات سروش

کتاب حاضر شامل دو بخش از روایت های شفاهی برخی قصه های مثنوی است که در میان مردم ایران رایج هستند. ترتیب و توالی این روایت ها منطبق با دفترهای شش گانه مثنوی است. در بخش اول قصه هایی آمده که مولوی شرح کامل آن را بیان کرده است. نخستین روایت مربوط به قصه مرد بقال و طوطی و آخرین آن ها روایت شفاهی دژ هوش رُبا یا قلعه ذات الّصور است که در میان مردم با عنوان " گل به صنوبر چه کرد" معروف است. بخش دوم شامل تمثیل ها و قصه هایی است که در مثنوی بن مایه آن ها با یکی، دو بیت آمده است. در هر مورد ابتدا قصه مثنوی، یا بهتر است بگوییم روایت مولوی، آمده است. سپس روایت های این قصه در ادبیات مکتوب ما، بعد از آن روایت های شفاهی آن قصه در ایران و سرانجام چنانچه روایت های جهانی داشته باشد، نقل شده اند. درباره روایت های مکتوب باید گفت که هم روایت های پیش از مثنوی و هم روایت های پس از آن مورد توجه بوده اند. هدف از اشاره به این روایت ها نشان دادن این نکته بوده است که قصه های مثنوی در ادبیات و فرهنگ مکتوب ما به گونه ای مرتب تکرار و باز روایی شده اند.تکرار و بازروایی چنین قصه هایی نشان می دهد که نخبگان ما بن مایه های این قصه ها و موضوع آن را جزئی از فرهنگ خود به شمار می آوردند. بعد از آن روایت های شفاهی نقل شده اند. قریب پنجاه درصد این روایت ها نتیجه کار میدانی نویسندگان کتاب است که بار اول به چاپ می رسند. البته علاوه بر این روایت ها به روایت هایی که دیگر پژوهشگران ادبیات شفاهی ضبط و منتشر کرده اند؛ با ذکر مشخصات کتاب شناسی پرداخته شده است. هدف از توجه به روایت های گوناگون شفاهی، نشان دادن تعدد و تکرر این روایت ها در فرهنگ شفاهی مردم ایران بوده است. نکته بسیار با اهمیتی که ذکر آن ضروری است، این است که اگرچه از این قصه ها روایت های دیگری در ادبیات گذشته فارسی وجود دارد، اما آنچه در میان مردم ما رایج است بیشتر با روایت های مثنوی منطبق است. این موضوع به خوبی تاثیرپذیری ادبیات شفاهی ما را از مثنوی نشان می دهد. نکته دیگر اینکه در کتاب حاضر چند روایت هم مربوط به کتاب دیگر مولوی یعنی " فیه مافیه" است. از برخی قصه های " فیه ما فیه" روایت هایی شفاهی در دست است که آن هم در بخش دوم اضافه شده است.